کنفرانس بین‌المللی تحولات عراق و چشم‌انداز امنیت منطقه

خلاصه

برنامه کنفرانس بین‌المللی تحولات در عراق و چشم‌انداز امنیت منطقه


"روند امنیت در عراق پس از سقوط صدام"

"راهبردهای امنیتی ایران و آمریکا در عراق"

"امنیت منطقه‌ای با تأکید بر روابط ایران، عراق، آمریکا و انگلیس ”

"ثبات سازی در عراق و امنیت ملی ایران"

" آینده عراق و مبدأ مشارکت سیاسی"

"همکاریهای اقتصادی عراق جدید با منطقه"

"سیاستهای آمریکا و مسائل قومی منطقه"

"دیدگاههای آمریکا در قبال ایران و راههای بهبود آن"

"آینده عراق در پرتو درگیری‌های شیعه و سنی و تأثیرات آن بر امنیت منطقه”

"نقش کشورهای همسایه در ثبات امنیتی عراق"

«نقش زنان در روند تحولات عراق»

"جایگاه عراق در سیاست خاورمیانه‌ای آمریکا"

"ترتیبات امنیتی منطقه"

"ترتیبات امنیتی منطقه "

"چالشها و روند دولت ـ ملت‌سازی در عراق و تأثیرات منطقه‌ای آن"

"عراق و امنیت خلیج فارس"

" نقض حقوق بشر در عراق و نقش سازمان ملل"

"اهمیت حفظ روابط حسنه بین کشورهای همسایه عراق"

"پیامدهای منطقه‌ای سرنگونی رژیم صدام توسط آمریکا در عراق"

"تحولات عراق و ثبات منطقه"

نتایج

پس از اشغال عراق و سقوط صدام، نخستین اجلاس مطالعاتی و تحقیقاتی تحت عنوان کنفرانس بین‌المللی ”تحولات عراق و چشم‌انداز امنیت منطقه‌ای" در تاریخ چهارم اردیبهشت ماه در سالن همایش‌‌های مرکز تحقیقات استراتژیک برگزار گردید. در این کنفرانس بین‌المللی حدود ٥٠ میهمان خارجی از کشورهای اروپایی، آمریکا و خاورمیانه و عراق و سفرای نمایندگی‌های کشورهای خارجی در ایران حضور داشتند که در میان آنها تعدادی از وزرا و اعضای سابق پارلمان عراق به چشم می‌خوردند.
این کنفرانس که همزمان با تشکیل دولت جدید در عراق برگزار گردید، مورد استقبال بیش از ٨٠ خبرنگار داخلی و خارجی قرار گرفت. در این کنفرانس ٢٥ نفر از شخصیت‌های سیاسی و علمی داخلی و خارجی دیدگاه‌های خود را در مورد تحولات عراق و مسائل منطقه ارائه کردند. سخنرانان ایرانی کنفرانس از مسؤولین وزارت امور خارجه، دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی، استادان دانشگاه‌ها و پژوهشگران مرکز تحقیقات استراتژیک و دیگر مؤسسات تحقیقاتی کشور بودند.
افزایش ناامنی در عراق، تداوم روند سیاسی شکل‌گیری دولت جدید و همچنین حضور شخصیت‌های مطلع از جریان‌های مختلف در عراق و همچنین طرح احتمال مذاکره ایران و آمریکا در مورد عراق، بر اهمیت این کنفرانس می‌افزود.
قابل ذکر است به منظور برگزاری این کنفرانس از قبل با فرماندهی سپاه قدس و معاونت عربی آفریقایی وزارت امور خارجه در مورد اهداف وموضوعات و مدعوین آن هماهنگی‌های لازم صورت گرفته بود.
کنفرانس بین‌المللی تحولات عراق با سخنان جناب آقای دکتر روحانی نماینده مقام معظم رهبری در شورای عالی امنیت ملی و رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک و جناب آقای متکی وزیر امور خارجه کار خود را آغاز کرد.
در جلسه افتتاحیه کنفرانس، جناب آقای دکتر روحانی با تأکید بر اشتباه راهبردی آمریکا در نادیده گرفتن شرایط منطقه و نداشتن برنامه برای آینده عراق در آغاز تهاجم به این کشور، حمله به عراق را آغاز کوششی برای اجرای طرح خاورمیانه بزرگ به منظور تسلط بر منطقه استراتژیک خاورمیانه و مقدمه‌ای برای تثبیت رهبری جهانی آمریکا عنوان کردند، اما سقوط صدام را حاصل مبارزات طولانی مردم عراق و علما و مراجع آن کشور دانسته و کشف گورستان‌های دسته‌جمعی را شاهدی بر این مطلب معرفی کردند. ایشان اقدام به جنگ علیه جمهوری اسلامی ایران و حمله به کویت را از جمله سیاست‌های نابخردانه صدام و نیز از عوامل نارضایتی مردم عراق و منطقه از آن رژیم قلمداد کردند.
جناب آقای روحانی با اشاره به سیر صعودی بدبینی مردم آمریکا نسبت به جنگ عراق و فریب‌کاری رئیس‌جمهور آمریکا، معضل امنیت، وحدت و انسجام ملی، چالش‌ کار آمدی دولت، خروج اشغالگران و بازسازی را مهمترین چالش‌های پیش‌روی مردم عراق در وضعیت کنونی دانستند. ایشان بیان داشتند که طرح آمریکا گرچه در شعار تحقق دموکراسی بود، اما قرائن و نشانه‌های فراوانی وجود دارد مبنی بر اینکه آمریکا با تشکیل حکومتی نظامی زیرنظر یک ژنرال اهداف دیگری را دنبال می‌کرده است و آگاهی و تدبیر آیت‌الله سیستانی، مردم و احزاب عراقی بودند که دموکراسی را انتخاب کرده و بر آن پافشاری کردند.
رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک با طرح این پرسش که چرا آمریکایی‌ها برای حل مشکلات امنیت عراق اقدام جدی به عمل نمی‌آورند؟ عدم تمایل آمریکایی‌ها به واگذاری اطلاعات مربوط به تروریست‌ها به دولت عراق و ایجاد ممانعت در جهت برنامه‌ریزی دولت این کشور در زمینه امنیت را علت عمده این امر ذکر کردند که از تمایل رهبران آمریکا به بهره‌گیری از عنصر ناامنی به عنوان عامل مشروعیت دهنده به حضور نیروهای آمریکایی در عراق ناشی می‌شود.
در پایان، آقای روحانی با تأکید بر محوریت مردم عراق در هرگونه راه‌حل برای مشکلات موجود بر ضرورت حفظ وحدت و فرآیند سیاسی، برقراری عدالت اجتماعی و سیاسی و نیز ایفای نقش مثبت کشورهای همسایه تأکید کردند.
جناب آقای متکی وزیر امور خارجه نیز با تأکید بر جایگاه مهم عراق در منطقه و گام‌های مهمی که تاکنون برای تشکیل دولت دائمی در عراق برداشته شده، مانع‌تراشی و اعمال نفوذ آمریکا و انگلیس و همچنین زیاده‌خواهی برخی گروه‌ها و جریانات عراقی را دلیل اصلی برخی دشواری‌ها در عراق دانستند.
وزیر امور خارجه ایران حمایت مستمر جمهوری اسلامی ایران از کلیه فرآیندهای قانونی برای تشکیل دولت جدید در عراق را متذکر شدند و سیاست رسمی ایران را حمایت از وحدت ملی و تمامیت ارضی عراق و تأکید بر عدم مداخله بیگانگان در امور داخلی این کشور اعلام کردند.
حجت‌الاسلام والمسلمین ابوترابی نایب رئیس مجلس شورای اسلامی نیز ضمن ارائه تحلیلی از شرایط جدید عراق و منطقه آمادگی مجلس شورای اسلامی را برای هرگونه همکاری و تصویب لوایح مربوط به گسترش همکاری‌های ایران و عراق اعلام نمودند.
طی نشست‌های مختلف کنفرانس موضوعات مهمی همچون آینده عراق؛ چالش‌ها و فرصت‌ها، مسئله امنیت و تروریسم، مسائل قومی، مشارکت سیاسی، وضعیت زنان و حقوق بشر در عراق و همچنین ترتیبات امنیتی منطقه، همکاری‌های اقتصادی و روابط و سیاست‌های قدرت‌های تأثیرگذار در سطح منطقه‌ای مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
میهمانان عراقی کنفرانس در مجموع بر قیمومیت‌ناپذیری ملت عراق، ضرورت وحدت تمامی گروه‌های قومی – مذهبی، ریشه‌کن سازی تروریسم، رعایت اصول دموکراتیک در تشکیل دولت و ضرورت بازسازی عراق و گسترش همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای تأکید داشتند.
آقای شیخ‌ جلال‌الدین صغیر از رهبران ائتلاف عراق یکپارچه و امام جمعه مسجد (براثا) با اشاره به چهار عامل تروریسم، اختلافات فرقه‌ای، اشغالگری و اختلافات سیاسی به عنوان عوامل اصلی وضعیت کنونی عراق، حل این مشکلات را نیازمند ایجاد رابطه مناسب با همسایگان و برقراری یک نظام امنیت و همکاری منطقه‌ای عنوان کردند و بر تلاش در جهت بازسازی عراق تأکید نمودند.
آقای ابراهیم بحرالعلوم وزیر سابق نفت عراق نیز پایداری و ماندگاری حکومت در عراق را تنها با رعایت اصول دموکراسی امکان‌پذیر دانستند. ایشان مشارکت مردم در ساختار سیاسی، و مشارکت کشورهای همسایه در حل مشکلات عراق و رسیدن به چارچوبی برای همکاری و حفظ منافع مهم عراق و مردم منطقه و جهان را ضروری دانستند.
آقای محمدالعبادی رئیس شورای استان بصره نیز به مشکلات بی‌ثباتی، تأخیر در بازسازی عراق، فشار اشغالگران و مسائل فرهنگی مردم عراق اشاره کرد.
آقای نصیرالعانی، از حزب اسلامی عراق (اهل سنت)، با تشکر از جمهوری اسلامی ایران، از وقوع عملیات تروریستی و فرار نیروهای متفکر و نخبگان عراقی ابراز نگرانی کرد. وی ابراز داشت که تنها اکراد و شیعیان کشته نمی‌شوند بلکه تروریست‌ها و اشغالگران، اهل سنت را نیز تعقیب کرده و به قتل می‌رسانند.
موضوعات مورد توجه پژوهشگران و دیپلمات‌های ایرانی در کنفرانس بین‌المللی تحولات عراق و چشم‌انداز امنیت منطقه‌ای، حوزه‌های متنوعی را در برمی‌گرفت، که به برخی از آنها به طور اجمال اشاره می‌شود:
آقای شیخ‌عطار معاون اقتصادی وزیر امور خارجه از وجهه‌نظر کاربردی، راه‌ها و زمینه‌های گسترش همکاری‌های اقتصادی میان تهران و بغداد را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند، در حالی که استادان دانشگاه با رویکردی علمی رابطه میان ثبات سازی در عراق و امنیت ملی ایران و اهداف آشکار و پنهان ایالات متحده آمریکا از حمله به عراق و حضور در منطقه را بررسی کردند.
آقای دکتر حمید احمدی، استاد دانشگاه تهران، در خصوص مسائل قومی در منطقه بر این نکته تأکید داشتند که با وجود آنکه پدیده جهانی شدن در ذات خود با اهداف و برنامه‌های گروه‌های قوم‌گرا و ظهور واحدهای نوین قومی مخالف است و ایالات متحده نیز در اساس با تکثیر واحدهای ملی‌ نوین براساس گرایش‌های قوم‌گرایانه موافق نیست، اما در شرایط جدید منطقه‌ای آمریکا از پدیده‌ قوم‌گرایی و گروه‌های قومی جدایی‌طلب به عنوان ابزار فشار استفاده می‌کند.
آقای سریع‌القلم از فرآیند تحقق ثبات در عراق سخن گفت و اینکه ثبات در عراق مستقل از منطقه نبوده و مبنای امنیت، همانا ثبات اقتصادی وافزایش ثروت و کاهش نقش دولت در اقتصاد است. وی گفت ضروری است که مبنای عدالت در تصدی امور در عراق از قوم‌گرایی به کارکرد‌گرایی تغییر جهت یابد.
آقای دکتر بزرگر، استاد دانشگاه آزاد اسلامی و پژوهشگر مرکز تحقیقات استراتژیک، نیز بر این مسئله تأکید داشت که هدایت جنگ عراق توسط آمریکا و به دنبال آن ناتوانی ابرقدرت‌ها در دسترسی به اهداف مورد نظر خود منجر به تضعیف جایگاه این کشورها در نزد توده‌ها و حکومت‌های منطقه خاورمیانه گردیده است. این بحران نشان داد که تا چه اندازه مسائل قدرت و سیاست در منطقه ریشه در مذهب و سنت دارد و اینکه اهداف آمریکا در ایجاد دموکراسی از نوع غربی، زبان مشترک و قابل فهمی در نزد توده‌ها نمی‌یابد و چنین برداشت متفاوتی، ریشه اصلی تضاد در منطقه است.
خانم رزماری هالیس، محقق مؤسسه پژوهشی بین‌المللی سلطنتی انگلیس، با توجه به نقش ایران، آمریکا و انگلیس در مسائل امنیتی عراق و با اشاره به اینکه کارهای پایان نیافته امپراطوری عثمانی همچنان باقی مانده است، گفت احساس فاصله میان مردم این منطقه و غربی‌ها وجود دارد. وی تأکید کرد که عراق و ایران در زمره اولویت‌های انگلیس و آمریکا قرار نداشته‌اند، اما حوادث یازدهم سپتامبر در تغییر این روند مؤثر بوده است.
هالیس تأکید کرد نباید جنایات صدام، توطئه انگلیس و آمریکا شمرده شوند. اما این دو کشور به جای در نظر گرفتن تاریخ، بیشتر به مسائل مربوط جهانی شدن می‌اندیشند و برای اجرای پروژه مدرنیته و سکولاریزه کردن (فاصله گرفتن از دین)، پاسخگویی به احساس نیاز مردم منطقه به کمک برای خروج از زیربار دیکتاتورها، و به ویژه وجود سیستم‌های حکومتی شکننده مانند فلسطینی و اسرائیل، به منطقه آمدند.
وی گفت انگلیسی‌ها ابتدا در سال ٢٠٠٢ می‌خواستند عراقی دموکراتیک اما با حاکمیت اهل سنت تشکیل شود. اکنون اگر آرامشی در جنوب عراق احساس می‌شود ناشی از تجربیات به دست آمده از ایرلند شمالی و بوسنی و هرزه‌گوین است.
آقای ریاض قهوه‌چی، استاد دانشگاه و کارشناس ارشد مرکز تحلیل‌های نظامی خاور نزدیک و خلیج فارس، در سخنان خود گفت سوریه و ترکیه از جانب کردها احساس نگرانی می‌کنند، اردن از ایجاد هلال شیعی هراس دارد و کویت و عربستان نگران تغییر جایگاه‌ها و لذا به دنبال حمایت از اهل سنت‌ می‌باشند، اما ایران از شیعیان حمایت می‌کند. ایجاد ترتیبات امنیت منطقه‌ای مفید است، اما جهانی شدن اقتضائات خاص خود را دارد و باید برای منافع قدرت‌های بزرگ که در منطقه به دنبال آنند، اندیشه‌ای کرد. با توجه به اینکه برخی کشورهای منطقه با کشورهای بزرگ یا ناتو قرارداد امنیتی دارند، تنها راه همان گفتگو میان کشورهای منطقه است.
در این کنفرانس همچنین وضعیت اسفبار زنان عراقی و موارد نقض حقوق بشر در این کشور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
در جلسات تخصصی آقایان و خانم‌ها: صباح زنگنه، عبدالواحد فیلی (نماینده کردهای فیلی)، جان ولف استال (محقق از آ,ریکا) حسین ملائک، خانم مریم الریس (نماینده پیشین پارلمان عراق)، خانم داداندیش (استاد دانشگاه)، فاروق عبداله عبدالرحمن (حزب قرار ترکمانی عراق)، امیری (مدیر کل خاورمیانه شورایعالی امنیت ملی)، ایروانی (مرکز تحقیقات استراتژیک)، مارک فیتز پاتریک (مؤسسه مطالعات استراتژیک لندن)، پاتریک کرونین (رئیس پژوهش‌های مؤسسه مطالعات استراتژیک لندن)، خانم نسرین مصفا (استاد دانشگاه تهران)، وهانی عبدالکریم (استاد دانشگاه عراق) در خصوص آینده عراق و بیان چالش‌ها و فرصت‌ها و نیز تحولات منطقه‌‌ای اخیر و پیامدهای آن برای امنیت منطقه در دو جلسه به بحث و گفتگو پرداختند.

ملاحظات و جمع‌بندی:
١- اجلاس مذکور در شرایط حساس تعیین حکومت جدید شکل گرفت و بیانگر حساسیت موضوع برای جمهوری اسلامی ایران تلقی می‌شود.
٢- حضور گسترده شرکت کنندگان وابسته به نیروهای عراقی، علی‌رغم اشتغال اکثر نیروها به امر تعیین دولت جدید، حاکی از فراگیری و نگرش وسیع جمهوری اسلامی ایران است.
٣- مقامات و سخنرانان ایرانی دیدگاه‌های خود را به خوبی بیان کرده و با جامعیت و بی‌طرفی توانستند در اغلب بحث‌ها مناقشه نمایند و به طور غیر مستقیم، جایگاه مؤثر جمهوری اسلامی ایران را نشان دهند.
٤- حضور محققان از کشورهای مختلف، به ویژه غرب و منطقه، فرصت مناسبی برای رساندن پیام جمهوری اسلامی ایران به مخازن اندیشه کشورها فراهم کرد.
٥- در طول کنفرانس از طریق سخنرانی‌ها ومشارکت در مباحث تلاش شد که جایگاه ویژه شیعیان در آینده عراق، نفوذ معنوی جمهوری اسلامی ایران در عراق علی‌رغم جنگ 8 ساله و اشتباهات راهبردی آمریکا در سه سال گذشته در عراق به صورت مستقیم و غیرمستقیم برای مهمانان خارجی که یکی از اهداف کنفرانس بود، مورد تأکید قرار گیرد.
٦- با توجه به استقبال چشم‌گیر خبرنگاران خارجی و داخلی از کنفرانس فوق که در مقطع زمانی حساسی برگزار شده بود این کنفرانس بازتاب بسیار گسترده‌ای در رسانه‌های معتبر خارجی و کشورهای اسلامی و خلیج فارس داشت و اکثر روزنامه‌ها و نشریات معتبر غربی و آسیایی و سایت‌های خبری مطالبی را در خصوص آن منتشر کردند. اکثر این رسانه‌ها به نفوذ وتأثیرگذاری جمهوری اسلامی ایران در عراق به وضوح تأکید داشتند. بازتاب‌های خبری کنفرانس در دو مجلد جمع‌آوری گردیده است.
٧- سخنرانان عراقی از جناح‌های مختلف بر قیمومیت‌ناپذیری ملت عراق، ضرورت وحدت تمامی گروه‌های مذهبی، قومی، ریشه‌کن‌سازی تروریسم، بازسازی، گسترش دموکراسی و گسترش همکاری‌های اقتصادی با همسایگان و منطقه تأکید نمودند.